Een anagama is een grote één-kamer oven die vanwege de groottte en de gewenste effecten gedurende meerdere dagen met hout wordt gestookt. Door het open vuur, de zeer hoge temperatuur en het lange stoken ontstaat een bijzonder soort keramiek. De vliegas en de vlammen geven vaak verrassende kleuren, patronen en structuren op de keramiek. Vanwege de grootte en de lengte van de oven wordt niet alleen voorin, maar ook aan de zijkant gestookt voor een egale temperatuur.

In La Borne (niet ver van Bourges, centraal Frankrijk) staan vele houtovens, waaronder diverse anagama's. Zo ook bij Svein Hjort-Jensen, een Noor die al meer dan veertig jaar in dit pottenbakkersdorp woont en werkt. Hij is met name bekend om zijn rijkelijk geglazuurd steengoed, maar gemiddeld één keer per jaar wordt de zes meter lange anagama gestookt.

Een stook van vijf dagen betekent bij hem dat minstens drie ploegen van drie mensen nodig zijn, die elk acht uur stoken. Ik werd uitgenodigd om bij de stook van 2012 in de eerste week van augustus te assisteren.

De oven

De sidestoke-openingen zijn hier te zien.

Dus ben ik eind juli afgereisd met o.a. een paar kratjes kommen en kruikjes, waarvan er uiteindelijk zo'n vijftig meegestookt zijn. Bij aankomst was de oven al voor ongeveer de helft gevuld en heb ik de eerste twee dagen geholpen het overige werk (ook van enkele andere mee-stokers) in de oven te krijgen. Overigens was het dak in 2011 vernieuwd, dus ook voor Svein was het afwachten hoe de oven zou stoken.

De oven werd gevuld in vier stapels, elk bestaande uit 4 platen van 30x60 cm (120 cm breed) en 150 cm hoog. Daartussen steeds ongeveer 25 cm voor de sidestoke.

Blik in een sidestoke opening tijdens het vullen. Het hout moet dus precies tussen de stapels door worden ingebracht. Met een oven vol rook en een lange vlam in je gezicht niet eenvoudig.

Alle potten worden op proppen gezet zodat ze niet vastbakken. Vloer en platen zijn ingesmeerd met aluminiumoxyde.

Uiteindelijk is de oven gevuld. De eerste vlam wordt opgevangen en verdeeld door vloertegels (dubbele, zoals ze uit de pers komen).

Blik vanaf het 'hoofd'-stookgedeelte voorin de oven.

Dan wordt de oven dichtgemaakt en worden twee openingen vrijgehouden: onderin voor het begin ('petit feu') en later voor het regelen van de luchttoevoer, de andere opening met een losse klep voor het verdere stoken.

Tussendoor even naar Bourges geweest om de prachtige kathedraal te bekijken (en om in Menetou Salon even wat wijn te proeven).

Het is de bedoeling om de eerste dag langzaam op te stoken om alle vocht uit de oven en uit de potten te verdrijven. Daarom staan alle sidestoke openingen nog open.

Inmiddels wordt dan een bed van gloeiende as opgebouwd, dat weer de basis is om in de bovenste opening te gaan stoken.

De tweede en derde dag wordt doorgestookt totdat voorin de oven zo'n 1280 graden wordt bereikt. Inmiddels wordt vanaf 1000 graden de lucht-toevoer geknepen en wordt gereduceerd.

Het stoken wordt langzamerhand een hele hete klus. Las-handschoenen en lange mouwen zijn verplicht.

De sidestoke-openingen worden gebruikt om de kegels te controleren en zo te zien of de temperatuur oploopt. Dit gebeurt tussen het opgooien van hout, want dan is de oven even helder.

Ook wordt de derde dag begonnen met de sidestoke om zo het vuur mee te nemen naar achteren en ook daar de gewenste temperatuur te bereiken.

Natuurlijk wordt 's nachts doorgestookt. Ik zat vrijwillig in de shift van 12 uur 's nachts tot 8 uur 's morgens: weinig afleiding van bezoekers en buiten het afdak is het lekker koel. Samen met Richard en Anne-Marie.

Ook Bénédicte, de partner van Svein, nam een shift vanaf de vroege uurtjes voor haar rekening.

.. elke keer na het opgooien van hout zoekt de brandstof lucht...

Uiteindelijk wordt na vijf dagen stoken ook achterin de oven de temperatuur van 1300 graden gehaald en wordt de oven afgestookt onder de belangstelling van o.a. twee medisch specialisten, die een hele fotoreportage maakten.

Vervolgens worden alle openingen van de oven dichtgesmeerd.

Na anderhalve week afkoelen is de oven geopend en leeggeruimd. Helaas kon ik daar niet op wachten. Gelukkig kwamen Loes en Reinier uit Deventer in diezelfde periode werk van Svein ophalen voor een expo in hun galerie en waren zij bereid om mijn werk mee terug te nemen naar Nederland.

Ingepakt tegen de hitte van het vuur...

De stook kostte ongeveer twintig kuub beuken- en eikenhout. Beukenhout werd voorin gestookt om vooral een asbed te maken, de sidestoke werd met dun eikenhout gedaan om een felle vlam te maken.

Het was een enerverende week waarin ik heel veel heb geleerd. De foto's zijn niet bijzonder goed, maar geven hopelijk een indruk van de sfeer tijdens deze stook.

Met heel veel dank aan (merci merci à) Svein en Bénédicte.

Enkele resultaten...

Zeker nu ik mijn werk terugzie en bekijk wat deze manier van stoken met de klei, de slips en de glazuren doet, weet ik zeker dat ik dit vaker wil meemaken.